Direktna razmjena vatre između Irana i Izraela “označila je novo poglavlje” u historiji tenzija između Teherana i Tel Aviva, piše Giorgio Cafiero, osnivač Gulf State Analytics, konsultantske kuće za geopolitičke rizike sa sjedištem u Washingtonu. Dok se većina diskusija o ovome trenutno fokusira na širi Bliski istok, Cafiero upozorava da bi efekti sukoba potencijalno mogli doseći i do Balkana.
“U velikom dijelu jugoistočne Evrope postoje krhke države, porozne granice, sumorna ekonomska situacija, rasprostranjena korupcija, slaba vladavina prava i neki dugotrajni etno-vjerski sukobi. Ovaj dio kontinenta, koji se često naziva “zapadnim krilom” Bliskog istoka, dom je trgovine drogom i ljudima, tokova izbjeglica, pranja novca i transnacionalnog organiziranog kriminala”, piše Cafiero za Amwaj.media.
“Svi ovi faktori zajedno čine Balkan podložnim sukobima između bliskoistočnih aktera, posebno imajući u vidu da državne vlasti u jugoistočnoj Evropi nisu beš iskusne u suočavanju sa destabilizujućim efektima rivalstava izvana”, navodi on.
Iransko i izraelsko prisustvo na Balkanu
Cafiero, koji je također vanredni profesor na Univerzitetu Georgetown, navodi da je Iran imao određeni utjecaj u Sarajevu od rata u BiH.
“Iako Teheran danas uživa mnogo manje uticaja u Bosni i Hercegovini (BiH) u poređenju sa 1990-im – sa malo znakova iranske meke moći među mlađim Bosancima – Islamska Republika i dalje vrši određeni stepen uticaja putem različitih kulturnih, vjerskih i obrazovnih institucija”, piše on.
On navodi da je Iran istovremeno razvio jake veze sa Srbijom, “uprkos izuzetno negativnim odnosima između dve zemlje 1990-ih”, ističući da je tada “Teheran podržavao Bošnjake protiv bosanskih Srba i njihovih pristalica u Beogradu”.
Međutim, ističe da je Srbija danas “najprijateljskija zemlja Teheranu na evropskom kontinentu”.
“Beograd kritikuje “nehumane sankcije koje su SAD uvele drugim nacijama”, ugošćuje visoke iranske zvaničnike i uvijek je zahvalan Iranu na nepriznavanju Kosova. U međuvremenu, Iran stalno hvali Srbiju što je zadržala značajnu autonomiju od Zapada po raznim pitanjima, uključujući njenu odluku da ponovo uspostavi veze sa Sirijom”, piše on.
Dalje navodi da je u 2022. godini “BIG Energia Holdings, subjekat registrovan u Mađarskoj u vlasništvu izraelske grupe BIG Shopping Centers, pobijedio je na tenderu za kombinovani projekat kombinovani projekat vjetroparka i solarne elektrane u BiH”, te dodaje da je Balkan također postao popularna destinacija za izraelske turiste.
“Prisustvo izraelskih kompanija, ambasada i turista čini ih lakšom metom, pogotovo jer su manje zaštićene u odnosu na zapadne zemlje”, rekao je dr Vuk Vuksanović, viši naučni saradnik Beogradskog centra za bezbijednosnu politiku. Međutim, on je istakao da su izgledi za takve aktivnosti mogući, “ali malo vjerovatni”.
Dr Vuksanović navodi da bi neprijateljstva između Irana i Izraela mogla rezultirati aktiviranjem subjekata povezanih s libanskim Hezbollahom ili drugim antiizraelskim grupama na Balkanu i da bi takav scenario mogao uključivati ”kampanje dezinformacija, obavještajne operacije, kao i diplomatsko i političko lobiranje dvije strane“.
I drugi stručnjaci ističu informacioni prostor kao domen u kojem bi se tenzije između Teherana i Tel Aviva mogle odigrati na Balkanu.
“Efekti prelivanja napetosti između Izraela i Irana prvenstveno se odnose na dezinformacije, narative o izraelsko-palestinskom sukobu, pojačanu propagandu i lažne vesti sa svih strana“, rekla je Gerta Zaimi, glavna urednica lista Albanian Post i autorica knjige ‘Hezbollah, politička libanska partija i iranska milicija’, za Amwaj.media.
Po njenom mišljenju, takve aktivnosti “služe prije svega da promovišu stavove obje strane do krajnosti ili da potkopaju povjerenje u liberalni demokratski sistem, ili da podstiču govor mržnje i društvene podjele u zavisnosti od konteksta različitih zemalja… ili da potkopaju povjerenje u NATO”.
Dinamika Evropa-Iran-Rusija
Cafiero navodi da SAD i druge zapadne sile uživaju visok nivo uticaja među nekim vladama i društvima na Balkanu, uključujući države koje su članice Evropske unije ili NATO-a, ili su barem zapadno orijentisane u svojoj politici.
Međutim, navodi da u drugim dijelovima Balkana, kao što su Srbija, bh. entitet Republika Srpska i sjeverno Kosovo, “Rusija vrši svoj dio uticaja”.
On objašnjava da iranski i ruski interesi “imaju tendenciju da se usklađuju u ovoj oblasti”, ali da tu postoje značajna odstupanja: “u BiH Rusija podržava lidera bosanskih Srba Milorada Dodika i njegovu očiglednu separatističku agendu, dok Iran podržava jedinstvo BiH. Također, Iran je ranije ove godine glasao za rezoluciju o genocidu u Srebrenici na Generalnoj skupštini UN-a, protiv koje su glasale i kojoj su se oštro protivile Srbija i Rusija”.
“Napetosti između Irana i Izraela će prije svega poslužiti jačanju jaza između Zapada i ostatka svijeta, dodatno delegitimirajući međunarodni poredak predvođen Zapadom“, rekla je Zaimi za Amwaj.media, tvrdeći da način na kojima se zapadna politika odnosi prema ratovima u Gazi i Ukrajini “pomože da se potpomogne ovaj jaz”.
Po njenom mišljenju, obavještajne agencije aktera koji žele da povećaju ove podjele “više će ići prema sajber napadima, dezinformacijama i društvenoj polarizaciji“.
Iskustva Albanije i Bugarske
Urednica portala Balkanist Lily Lynch navodi da je Bugarska “mekano podnožje” u jugoistočnoj Evropi kada su u pitanju potencijalni širi uticaji iransko-izraelskih neprijateljstava.
S obzirom na status Bugarske kao top destinacije za turiste i “digitalne nomade” iz Izraela, u kombinaciji s činjenicom što da zemlja graniči s Turskom, Lynch vjeruje da je Bugarska ranjiva na moguće operacije koje orkestrira Iran protiv izraelskih državljana ili interesa.
Prelijevanje bliskoistočnih sukoba koji uključuju Iran, arapske aktere koje podržava Teheran i Izrael ne bi bilo bez presedana, barem prema bugarskim vlastima koje su eksploziju u Burgasu 2012. povezale s libanskim Hezbollahom. Tada je jedan Libanonac-Francuz izveo napad na autobus koji je prevozio izraelske turiste u odmaralištu na Crnom moru, što je rezultiralo smrću petoro Izraelaca. Naredne godine, EU je dodala Hezbollahovo vojno krilo na svoju crnu listu terorističkih organizacija.
Cafiero navodi da je Albanija također zemlja koja je u prošlosti osjetila tenzije vezane za Iran. Četiri godine nakon pristupanja NATO-u, Albanija je 2013. godine krenula da učvrsti svoj savez sa SAD-om i pristala da bude domaćin organizacije Mojahedin-e Khalq (MEK). Prognanoj iranskoj opozicionoj grupi bilo je dozvoljeno da osnuje sjedište izvan Tirane nakon protjerivanja iz Iraka gdje je djelovala od ere Sadama Huseina.
On navodi da je ovo dovelo do toga da Teheran smatra tu zemlju neprijateljskom, te da je Iran 2022. godine navodno pokrenuo masivan sajber napad kako bi natjerao Tiranu da plati cijenu za gostoprimstvo MEK-u, što je rezultiralo odlukom Albanije da prekine diplomatske odnose s Iranom.
“Iako Izrael nije bio direktno uključen, ta epizoda je naglasila spremnost i sposobnost Teherana da vodi sajber rat protiv vlada saveznika SAD-a na Balkanu”, piše Cafiero.
“Unutarregionalne tenzije i osjetljiva pitanja na Balkanu – poput spora između Srbije i Kosova ili govora lidera bosanskih Srba Dodika o secesiji – po svoj prilici će ostati u centru pažnje kreatora politike u jugoistočnoj Evropi. Ali mogućnost da sukob između Irana i Izraela zahvati ovo područje predstavlja sigurnosni rizik za ovaj dio Evrope. Balkanske vlade moraju ostati budne na takve potencijale, posebno kada se na horizontu nazire izgled šireg bliskoistočnog sukoba koji uključuje Teheran i Tel Aviv”, upozorava on.
Program N1 televizije možete pratiti UŽIVO na ovom linku kao i putem aplikacija za Android|iPhone/iPad
